ريشه بافي

به طور معمول دربالا و پائين تمام قالي ها و قاليچه ها ريشه هاي فرش به چشم مي خورند كه در حقيقت همان قسمت هاي ابتدائي و انتهائي تارهاي فرش هستند. طول اين ريشه ها بسته به مراكز گوناگون فرش بافي از يكي دو سانتي متر تا پانزده متر تغيير مي كند. ولي بهترين اندازه براي ريشه هاي فرش رقمي در حدود چهار سانتي متر مي باشد ريشه هاي بلندتر از اين مقدار گر چه ممكن است دكوراتيو و زيبا باشند ولي اغلب به يكديگر گره خورده و گاه ممكن است پاشنه كفش ها درآن گير نموده و يا اينكه بازيچه گربه هاي خانگي شوند.

در صورتي كه ريشه هاي فرش از بين بروند مي توان با الياف مشابه با تارهاي فرش ريشه هاي جديد ايجاد كرد و اين كاري است كه رفوگران به خوبي از عهده آن برمي آيند.

گليم بافي

در قسمت هاي بالا و پائين بسياري از دست بافته ها، باريكه ائي به عرض يكي دو سانتي متر با كمك نخ پود، مانند پارچه بافته مي شوند كه دراصطلاح به آن گليم باف و يا سوف مي گويند در معدودي از فرش ها به جاي ريشه ها، باريكه هاي گليم ديده مي شوند كه به آن ها ريشه بسته مي گويند كه به آساني مي توان باز نموده و به صورت ريشه نمايان ساخت. گليم بافن ها مانند ريشه ها به عنوان يك قسمت محافظ براي فرش تلقي مي شوند. بدين ترتيب كه هرگاه آسيبي به اين قسمت برسد رفته رفته قطعه آسيب ديده پيشرفت نموده تا اينكه به جسم اصلي فرش مي رسد و در نتيجه باعث آن مي شود كه گره ها به تدريج ناپديده شده و فرش ارزش هاي خود را از دست بدهد.

درصورتي كه تار و پودهاي اين قسمت سائيده شد و يا از بين رفت بايد بدون فوت وقت آن ها را جدا كرده و با نخ هاي محكم بخيه هاي معمولي و يا زيگزاگ مانند به قسمت فرسوده زد تا بدين طريق از متلاشي شدن فرش جلوگيري شود.

شيرازه دوزي

از آن جائي كه لبه هاي جانبي مانند قسمت هاي بالاو پائين فرش بيشتر در معرض سائيده شدن و استهلاك قرار دارند لذا هنگام بافت فرش چند تار جانبي قسمت هاي راست وچپ فرشينه را با استفاده از نخ هاي پود كه از لابلاي تارها گذرنيده شده اند به يكديگر مي تابانند و اين عمل را به تدريج تا خاتمه بافت فرش ادامه مي دهند. در صورتي كه اي لبه هاي جانبي با مروز زمان سائيده شدند تنها با دوخت و با تابانيدن يك رشته از كلاف نخي جداگانه، متناسب با رنگ و نوع قالي به دور تارهاي جانبي عمل ترميم و استحكام بخشيدن به لبه هاي فرشينه را انجام مي دهند. به اين عمل در اصطلاح شيرازه دوزي مي گويند كه در طول حيات فرش ممكن است چندين بار تكرار شود بي آنكه ارزش تجارتي آن كاهش يابد.

رفع پيچيدگي كناره هاي فرش

گاهي اوقات كناره هاي جانبي برخي از فرش هاي پركار و چند پوده مانند فرش هاي ساروق، بيجار، كاشان، اصفهان، قم و تبريز پيچيده شده و لوله مي شود و اين حالتي است كه به ندرت در فرش هاي با بافت شل و يك پوده اتفاق مي افتد. در صورتي كه پود هائي را كه به دور تارهاي جانبي مي پيچانند محكم كشيده و ياسفت كرده و يا رج هاي گره ها را محكم شانه كرده باشند اين كيفيت بروز مي كند و عوامل ديگر در بروز اين حالت ممكن است به علت تابيده شده بش از حد پودها و يا تراكم زياد چِلّه ها در كناره هاي فرش باشد.

براي رفع لوله شدن كناره هاي جانبي فرش از طريقه اي راحت و عملي كه انجام آن در منزل با كمي صبر و حوصله ميسر است نام مي بريم و آن اين است كه نوارهائي به عرض تقريبي چهار سانتي متر ازلينولئوم و يا جنس مشابه آن را انتخاب نموده و در حاشيه پشت فرش و در قسمت هاي لوله شده با نخ و سوزن مناسب به صورت زگزاگ مي دوزند.

بايد توجه داشت كه هيچ گاه نبايد براي رفع لوله شدن، كناره هاي فرش را با چسب، موم و يا ميخ به كف اطاق، پاركت و موكت زير فرش چسبانيده و يا ميخكوب كرد. چه بعد از مدتي چسب خشك شده و فرش از كف اطاق جدا مي شود. در حالي كه به فرش آسيب فراوان رسيده و يا اين كه ميخ هاي كوبيده شده در جسم فرش آن را پاره نموده و به ارزش آن لطمه زده است.

گر چه اطو كشيده كناره هاي لوله شده با استفاده از پارچه مرطوب راه حلي است تا حدودي عملي و گاهي نيز به كار مي رود ولي بايد توجه داشت كه اطوي بسيار گرم به الياف فرش آسيب رسانيده و آن را خراب و پوسيده مي كند.

رفوگري

درصورتي كه تار و پود و پرز فرش به دليل بيد خوردگي و يا آتش سيگار و يا در اثر اصطحكاك از بين رفته و در نتيجه در فرش سوارخ و يا پارگي ايجاد شده باشد مي توان آن را رفو نمود.به گونه اي كه فرش مانند حالت قبلي خود به نظر رسد ولي اين عملي است كه انجام آن فقط از رفوگر بر مي آيد.

همان طور كه در پيش اشاره شد قبل از رفوگري فرش، بايد فرش را شستشو نمود ضرورت انجام اين عمل به دليل آن است كه اولاً رنگ هاي الياف و پرزهاي فرش و ميزان پوسيدگي بيشتر مشخص شود. ثانياً اينكه رعايت بهداشت رفوگر اين امر را اجتناب ناپذير مي نمايد.

قبل از رفوگري باقي مانده گره هاي صدمه خورده را از روي شبكه تار و وپود فرش به وسيله سوزن و درفش جدا مي كنند. سپس در صورتي كه قسمت آسيب ديده بزرگ شود آن را در داخل يك قاب چوبي كه به منزله دار فرش است محصور نموده ابتدا عمليات تاركشي را در اين ناحيه انجام مي دهند و آن گاه عمل گره زني را شروع نموده و طبقه پرز جديدي را با الهام از قسمت هاي مشابه در فرش به وجود مي آورند.

به هنگام رفوگر بايد به نوع گره ها نيز توجه نمود به اين معني كه فرشي كه با گره تركي بافته شده است گره هاي قسمت مورد نظر براي رفو، به اجبار بايد از نوع گره فارسي باشد.هم چنين بايد ساير مشخصات بافت از قبيل تعداد نخ هاي پود به كار رفته و غيره را مورد توجه قرار دارد.

بعد از خاتمه گره زني سر پرزها را به وسيله يك قيچي سر برگشته به بلندي ساير پرزهاي فرش قيچي كرده و آن گاه به پشت فرش در اين قسمت بايد اطوي گرم كشيد تاگره ها به طور كامل در جاي خود قرار گيرند.

هرگاه محلي كه بايد رفو شود كوچك باشد مي توان با الهام از نقشه قمست هاي قرينه در فرش، رفوي آن را انجام داد. ولي اگر قسمت صدمه خورده بزرگ شد بايد ابتدا نقشه آن را ترسيم و سپس عمليات رفوگري را انجام داد.

در هنگام رفوگري بايد دقت نمود كه الياف به كار رفته به طور دقيق همرنگ و هم جنس پرز فرش باشند.

گاهي رفوگرها قمست هاي رنگ آميزي مي نمايند ولي بايد بدانيم كه پس از چندي الياف رنگ شده سائيده شده و دوباره قسمت هاي رنگ ورو رفته قبلي هويدا مي شوند.

رفع سركجي (سَره داشتن)

برخي از مواقع فرش هاي پائين آمده از دار به علت شل و سفت بودن چله ها در دو طرف دار و يا عدم كوبيدن منظم گره ها كج از كار در مي آيند و يا كناره هاي آن جمع شده مي گردند. دلايل مهم ديگري كه در بروز اين كيفيت نامطلوب مؤثرند عبارتند از بي توجهي بافنده در تعمير نمره نخ هاي مورد مصرف – پاره كردن بر روي آن ها زحمت طاقت فرساي خود را در پايان كار با ارائه فرشينه اي كج و كوله به هدر مي دهد. رفع اين عيب ها هنگام بافت با رعايت اصول فني از جمله متعادل ساختن كشش چله ها بر روي دار امكان پذير است و در صورتي كه فرش به صورت سر كج نيز از دار پائين كشيده شود با سپردن آن به كارگران متخصص و عمليات داركشي، كيفيت كج بودن را مي توان تا حدودي اصلاح كرد.

رفع چروكيدگي فرش

گاهي اوقات تار و پود پشمي برخي از فرش هاي ايلياتي در اثر مررو زمان كش آمده و در نتيجه قسمت اين فرش ها چروكيده مي شود. اين عارضه ممكن است به سبب تابيدن غير يكنواخت پشم نيز بروز نمايد.

با كمال تأسف براي اين قبيل فرش ها راه چاره اساسي وجود ندارد. تنها توصيه مي شود در صورت بروز اولين آثار چروك خوردگي ترتيبي داده شود كه قسمت هاي چروك خورده كمتر در معرض پاخوردگي قرار گيرند. اگر فسمت چروك خورده در ميانه فرش باشد شايد بتوان به كمك قيد و دستگاه هاي مخصوص شبكه تار و پود فرش را كشيد و تا اندازه اي آن راصاف كرد. در صورتي كه چين و چروك فرش زياد باشد مي توان ناحيه چروك خورده را عوض كرده وبه جاي آن قسمت جديدي بافت البته در صورتي كه ارزش تجارتي فرش اجازه پر دردسرو هزينه زياد آن را بدهد.

منبع: www.arakcarpet.blogfa.com